In chronologische volgorde. De links zijn in het originele bericht aangebracht, niet in deze kopie hier. Ook voor foto’s en zo zult u er zelf naartoe moeten surfen.
Henk Hage schilderde in de gevangenisEn wat heeft Antroposofie Magazine in die tussentijd gebracht? Dit gaat niet helemaal chronologisch, omdat ik het per rubriek naloop. Eerst ‘Uitgelicht’.
8 september 2016
De Volkskrant bracht op 7 september het nieuws dat kunstenaar Henk Hage een jaar lang doorbracht op de longstay-afdeling van de Pompekliniek in het Brabantse dorp Zeeland. Niet dat hij tbs had gekregen, zoals degenen die daar vastzitten. Terbeschikkingstelling is “een behandelmaatregel voor mensen die zware delicten hebben gepleegd en lijden aan een psychiatrische ziekte of stoornis”. Nee, hij verbleef daar tot mei van dit jaar om portretten te schilderen. Van 88 delinquenten met een psychische stoornis. Maar ze mochten niet herkenbaar in beeld gebracht worden, dat was te confronterend.
Tien jaar geleden maakte Henk Hage een boek met zelfportretten, met als titel Onbewaakte ogenblikken. Dit jaar verschijnt er een nieuw boek, nu met portretten van tbs’ers. De titel: Bewaakte ogenblikken.
Hage werd hiervoor gevraagd met als achterliggend idee om iets te doen aan de negatieve beeldvorming rond deze groep mensen, om hun een gezicht te geven. Hij richtte ter plekke een klein atelier in, in een hoek van de vergaderkamer van de bewonersraad. Wie wilde, kon zich laten schilderen. Het leidde tot bijzondere ontmoetingen. Hage in de Volkskrant: “Je hebt te maken met mensen die niets meer te verliezen hebben. Die geven zich gemakkelijk bloot. Die openhartigheid doet je smelten.”
In 2007 en 2008 maakte Henk Hage alle omslagen van de boeken die uitkwamen in de reeks Werken en voordrachten van Rudolf Steiner. Het waren er vijf:
Algemene menskunde als basis voor de pedagogie
De weg tot inzicht in hogere werelden
Egyptische mythen en mysteriën
Het wezen van de kleuren
De wereld van de gestorvenen
Zijn recente werk is vanaf 16 september te zien in een tentoonstelling van de portretten in Museum Het Valkhof in Nijmegen. De afbeeldingen zijn gebundeld in het boek Bewaakte Ogenblikken, portretten van longstay tbs’ers, Uitgeverij Vantilt. € 19,50.
Jeugdzorginstelling Intermetzo overgenomen door Pluryn
15 september 2016
Dagblad De Stentor meldde op 13 september dat jeugdzorginstelling Intermetzo is overgenomen door collega-zorginstelling en grotere broer Pluryn. In mei werd bekend dat Intermetzo – het vroegere de Zonnehuizen – het financieel zwaar te verduren had. Zie ook het bericht ‘Jeugdzorginstelling Intermetzo in de problemen’.
Volgens de krant biedt Intermetzo plek aan zo’n drieduizend cliënten, en Pluryn aan hetzelfde aantal plus vierhonderd. Toestemming voor deze grote fusie werd door de Nederlandse Zorgautoriteit in juli verleend. Intermetzo schreef op 15 juli in ‘NZa positief over initiatief Intermetzo en Pluryn’:
“Pluryn en Intermetzo slaan de handen ineen en bereiden een overname voor middels een bestuurlijke fusie. Intermetzo heeft in Pluryn een toekomstbestendige samenwerkingspartner gevonden na een periode van sterke onzekerheid. De NZa (Nederlandse Zorgautoriteit) heeft daar geen problemen mee. Sterker nog, de bestuurlijke fusie komt de continuïteit van zorg voor kinderen en hun ouders ten goede, zo oordeelt de NZa.
De NZa toetst of betrokken partijen de plannen voldoende hebben afgestemd met de ondernemings- en cliëntenraden. Ook kijkt de NZa wat de gevolgen zijn voor de cruciale zorg aan cliënten. De NZa is tot een positief eindoordeel gekomen. De cruciale zorg (zorg op basis van de Wet langdurige zorg en crisisopvang) komt door de concentratie niet in gevaar; de ondernemingsraden, cliëntenraden en overige belanghebbenden van Pluryn en Intermetzo zijn op zorgvuldige wijze betrokken. Alle medezeggenschapsorganen hebben positief geadviseerd.”
Op 1 september liet Intermetzo weten dat een ‘Bestuurlijke fusie Pluryn en Intermetzo per 1 september feit’ is. “De rechtspersoon en het label Intermetzo blijven bestaan. Zoals gebruikelijk bij een bestuurlijke fusie door overname worden de Raden van Bestuur samengevoegd. Intermetzo heeft in Pluryn een toekomstbestendige samenwerkingspartner gevonden na een periode van onzekerheid.”
Het persbericht meldt echter wel: “De Autoriteit Consument en Markt (ACM) heeft per spoedbesluit toestemming voor de overname door Pluryn gegeven omdat faillissement voor Intermetzo dreigde. ACM moet nog wel een inhoudelijk oordeel vellen over de toelaatbaarheid van deze overname.”
De vraag is wat dit betekent voor de antroposofische identiteit van Intermetzo Zonnehuizen. Op de website staat onverminderd: “Bij Intermetzo Zonnehuizen is antroposofie een inspiratiebron. Ieder kind is uniek in wie hij is, hoe hij is, wat hij meemaakt en wat hij wil.”
Orgaandonatie: brandpunt van de belangstelling
19 september 2016
Orgaandonatie staat in het brandpunt van de belangstelling. Dit vanwege een wetsvoorstel van D66 dat op 13 september met de meest minimale meerderheid van 75 tegen 74 stemmen werd aangenomen door de Tweede Kamer. Door het donorplan van D66-er Pia Dijkstra krijgt iedere Nederlander de vraag voorgelegd orgaandonor te worden, maar wordt hij automatisch donor als hij na herhaaldelijke oproepen geen eigen keuze heeft gemaakt. Voor- en tegenstanders van deze wet bestoken elkaar sinds deze stemming hevig met een scala aan argumenten.
Orgaandonatie is al lang een veelbesproken thema in antroposofische kringen. Dit is vooral het werk van de Stichting Bezinning Orgaandonatie (SBO) die in 1996 werd opgericht. De eerste zestien jaar was Ger Lodewick voorzitter. Bestuurslid van het eerste uur Ari van Buuren nam het gedurende drie jaar van hem over, tegenwoordig vervult Abele Reitsma deze functie. In de Adviesraad hebben verschillende landelijk bekende antroposofen zitting, ook anderszins zijn die betrokken bij de stichting.
Op 9 februari schreef de Stichting Bezinning Orgaandonatie een Open Brief aan de Tweede Kamer naar aanleiding van het wetsvoorstel van Pia Dijkstra: “De SBO zet zich in voor een geïnformeerde keuze van de Nederlandse burger over al dan niet doneren van organen. Wij zijn niet tegen of voor orgaandonatie, maar wél voor een belangeloze, complete voorlichting over orgaandonatie.”
Dit is iets dat sinds de stemming in de Tweede Kamer op 13 september in de landelijke pers meer en meer wordt gedaan. De NOS bijvoorbeeld schreef de dag daarna op zijn website ‘Mensen hebben geen idee van de impact van orgaandonatie’. Hierin trad tevens oud-SBO-voorzitter Ger Lodewick op. “Ook Ger Lodewick, schrijver van het boek Wat je over orgaandonatie zou moeten weten, vindt dat potentiële orgaandonoren onvoldoende op de hoogte te zijn van de gevolgen. ‘Zij horen te weten wat er met hun lichaam gaat gebeuren. De overheid moet hier duidelijker over zijn.’” Zo schreef hij december 2015 een opinieartikel in dagblad Trouw, ‘Wees eerlijk, lichaam leeft bij orgaandonatie’.
In een interview eind 2014 vertelde hij hoe hij met de antroposofische visie op orgaandonatie in aanraking was gekomen: “Bij een lezing van een antroposofische arts ontmoette ik iemand van de werkgroep orgaandonatie, daar heb ik me eind jaren negentig bij aangesloten. Uit deze werkgroep is uiteindelijk de Stichting Bezinning Orgaandonatie ontstaan waar ik zestien jaar lang voorzitter van geweest ben.”
Er is in feite veel literatuur over orgaandonatie te vinden, waar een antroposofische visie in min of meerdere mate in doorschemert. Om te beginnen een oud artikel uit 2002 van Trouw-journalist Cokky van Limpt , ‘Het geheugen van het hart’. Van SBO-adviseur Ineke Koedam verscheen in 2014 ‘Een andere kijk op orgaandonatie, verkenningen van het stervensproces’. Haar inleiding bij de presentatie valt hier te lezen. Vanuit medische hoek schreef de Leidse huisarts Huib de Ruiter van antroposofisch gezondheidscentrum ‘de Lemniscaat’ over orgaandonatie. Hans Stolp deed dit vanuit algemeen-spirituele invalshoek in diverse publicaties. Zoals het bij Ank-Hermes uitgekomen boek Orgaandonatie, waarom wel, waarom niet? Maar ook op de website ‘Esoterisch Christendom’ staat van hem een tweedelig artikel over orgaandonatie.
Freek de Jonge gastspreker op de Michaëldagen
22 september 2016
De Michaëldagen zijn vandaag weer begonnen! Geschikt voor iedereen tussen de 16 en de 36 jaar. Het evenement vindt van donderdag 22 tot en met zondag 25 september in Vierhouten plaats. Vorig jaar een hele Michaëlweek, dit jaar een extra lang weekend. Met als publiekstrekker Freek de Jonge op vrijdagavond. Het programma is intensief:
“We starten de dag, na een actief ochtendbegin en ontbijt, met zang en een impulsvoordracht. Kort en krachtig. Daarna gaan we aan de slag in werkgroepen, zijn er gezamenlijke activiteiten en is er na de avondmaaltijd een gastspreker rondom het dagthema: natuur, cultuur, mens en onze tijdsgeest: Michaël. We sluiten de avond af met een bezinningsactiviteit en kampvuur. Op zaterdag is er een dansfeest.”
Er is een grote keur aan werkgroepen. Op de website worden ze allemaal opgesomd. Waar het om gaat is de initiatiefkracht te ervaren van mensen die op een verantwoorde en duurzame manier de wereld tegemoet treden. Die kracht lijkt in de huidige tijd steeds groter te worden.
“De zelfstandigheid en moed die het vraagt om buiten de gebaande paden een weg te bewandelen, werpt zijn vruchten af in hoe wij met de natuur, de cultuur en elkaar en onszelf omgaan. Er is nog een lange weg te gaan en tegelijkertijd zijn er prachtige initiatieven te vinden in onderwijs, landbouw, economie, zorg, architectuur en in de verschillende kunstvormen.”
Meer dan tweehonderd jonge mensen zijn aanwezig om dit bijzondere evenement mee te maken.
Antroposofie Magazine op hippe Amsterdamse PuurFair beurs
22 september 2016
Zondagmiddag in Amsterdam-West. De najaarszon schijnt op het terrein van de Westergasfabriek. De terrasjes zijn vol, de drie kleine lama’s in de provisorische kraal bij de ingang staan dicht tegen elkaar gedrukt. Ze slingeren hun lange halzen om elkaar, ze beschermen zich tegen de al te opdringerige kinderen. Het is voor hen gewoon te druk.
Aan de zijkant van het plein een grote hal met industriële uitstraling, hoog en licht: Zuiveringshal West. Op de vloer vele standjes met faire en pure producten en diensten: van biologisch eten tot elektrisch vervoer, van fair fashion tot duurzame architectuur. Meteen bij binnenkomst toont de tweede stand links een bekend puur en fair product: Antroposofie Magazine.
Het is 18 september 2016 en het is de tweede PuurFair in de historie. En Antroposofie Magazine is erbij! De bijna voltallige redactie is aanwezig: Heleen Hupkens en Cisly Burcksen staan alle geïnteresseerden enthousiast te woord. Meteen tegenover hun stand staan de coolste e-bikes te pronken. Estafette is trouwens ook aanwezig, evenals Schaapje schaapje. Plus vele anderen.
Hipsters uit Amsterdam en omstreken verdringen zich om de stand (helaas niet zichtbaar op de foto). Het doorgaans jonge publiek, single of samen, met kinderen en buggy, heeft veel belangstelling voor een beurs als deze. De banner van Antroposofie Magazine waait. AM gaat erin als koek.
“PuurFair gelooft dat we een betere, blijere en groenere wereld alleen samen kunnen maken.” AM heeft hetzelfde geloof. De ondertitel van het magazine, ‘levenskwaliteit beleven’, is er tenslotte niet voor niets.
Vrije Hogeschool hoge uitzondering in de Tweede Kamer
29 september 2016
‘Doe iets met je leven en met je talenten. Haal eruit wat erin zit. Dat levensmotto kreeg Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Jet Bussemaker van huis uit mee. En brengt ze ook in praktijk, zowel zakelijk als privé.’ Deze tekst komt uit een interview van tijdschrift Elegance met Bussemaker. Het zou een mooie slogan voor de Vrije Hogeschool kunnen zijn. Aanvankelijk zag de verhouding tussen minister en Vrije Hogeschool er echter minder florissant uit. Ruim een week geleden bracht website AntroVista verontrustend nieuws:
‘Na 45 jaar zal de Vrije Hogeschool wellicht toch op zoek moeten naar een nieuwe naam. In februari dit jaar diende minister Bussemaker een wetsvoorstel in, dat uitsluitend aan “echte” universiteiten en hogescholen toestaat om dergelijke termen in hun naam te gebruiken.’
De wet is bedoeld om misleiding van studenten en misbruik van de naamgeving te voorkomen. Aanleiding vormden diverse recente fraudegevallen. Maar hiermee zou de Vrije Hogeschool haar eigen naam niet langer mogen voeren.
CDA en ChristenUnie spraken op 14 september in de Tweede Kamer de wens uit om een uitzondering te maken, niet alleen voor de Evangelische Hogeschool, maar ook voor de Vrije Hogeschool. Dat leek weinig kans te maken. Woensdag 28 september was de behandeling van de voorgenomen wijziging van de wet op het hoger onderwijs. Daarin was al opgenomen dat volksuniversiteiten en volkshogescholen hun naam mogen behouden.
Michel Rog (CDA) en Eppo Bruins (CU) dienden nu samen een amendement in om de Vrije Hogeschool en Evangelische Hogeschool hun naam te laten behouden. De Kamer werd ervan doordrongen dat anders de Vrije Hogeschool op één hoop zou worden gegooid met ‘nephogescholen’ die voorwenden graden te geven. Met als gevolg dat de VH onterecht, net als de Evangelische Hogeschool, zijn naam zou moeten wijzigen.
Het resultaat was dat de Vrije Hogeschool meermaals werd genoemd als een school die het verdient uitzondering te zijn, door zowel links als rechts. Dat geeft al goede hoop op de uitslag over een week, wanneer erover moet worden gestemd.
Aan het eind van het debat kreeg het wijzigingsvoorstel bovendien steun van de minister. Zij zei bereid te zijn het amendement over te nemen, daar dit voor indieners Rog en Bruins kennelijk zo belangrijk was. Zij was gegaan van principieel (niemand uitgezonderd) naar pragmatisch (alleen uitzondering volkshogescholen en volksuniversiteiten). Zij wilde echter na het debat, waarin een brief van VH-directeur Gerrie Strik (zie brief-vaste-commissie-oc-w-inzake-art-34-412 van 22 september aan de Kamercommissie) werd voorgelezen door oud VH-student Michel Rog, die pragmatiek uitbreiden tot de VH en de EH.
Tegen alle eerdere verwachting in zullen zowel CDA, CU en SGP, als D66, GL en SP mogelijk voor het amendement stemmen. De Vrije Hogeschool gaat dus echt voorbij links en rechts en brengt het midden samen.
Update 6 oktober
De Vrije Hogeschool meldt de uitslag van de stemming op 4 oktober 2016: zowel indieners CDA en de ChristenUnie als de PvdA, D66, SGP en Partij voor de Dieren hebben voor het amendement gestemd. VVD, PVV en GroenLinks stemden tegen.
Biologisch-dynamische landbouw nog steeds in de lift
29 september 2016
Steevast elk jaar rond de feestdag van de aartsengel Michaël, op 29 september, komt Demeter met de Demeter Monitor over biodynamische landbouw en voeding. Dit mede ter voorbereiding op het jaarlijkse congres van Stichting Demeter, in samenwerking met de BD-Vereniging en de landbouwsectie van de Antroposofische Vereniging. Dit jaar wordt dat op 5 oktober in Zeewolde gehouden. Demeter is sinds 1928 het internationale keurmerk voor producten uit de biodynamische landbouw.
In 2015 was het bericht:
“Er zijn in Nederland 129 boeren die samen 5845 hectare landbouwgrond biologisch-dynamisch bewerken. Dat is 10% van al het biologische landbouwareaal. In 2014 was er een toename van 512 hectare, dus een groei van 10%.”
De nieuwe Monitor 2015-2016 laat een verdere stijging zien:
“Het areaal nam toe van 4.962 hectare in 2012 tot 6.289 hectare eind 2015; het aantal boeren steeg in diezelfde periode van 119 naar 132. Het Demeter-areaal groeit percentueel iets sneller dan het totale biologische areaal. Nu valt 10,6% van het biologisch areaal onder Demeter-licentie. Deze groei is uniek als je het vergelijkt met de sterk teruglopende aantallen boeren en tuinders in de totale landbouwsector.”
In verhouding tot andere landen doet de bd-sector in Nederland het erg goed:
“Nederland is qua areaal opgeklommen naar de vierde plaats wereldwijd. Duitsland is met meer dan 72.000 hectare onder Demeterlicentie koploper, op grote afstand gevolgd door Italië, Frankrijk en Nederland.”
Er zijn volgens de monitor meer stijgende lijnen te bespeuren:
“Het aantal Demeter-licentiehouders in handel en verwerking nam de afgelopen vijf jaar met 25% toe tot 95 begin 2016. Opvallend is verder de aanhoudende groei in de opleidingen voor biodynamische landbouw en landbouw en zorg.”
Het congres ‘Naar een toekomstbestendige landbouwCULTUUR’ met onder andere schrijver Frank Westerman vindt 5 oktober plaats op de Zonnehoeve. Hier wordt ook verdere toelichting op de cijfers gegeven. De Demeter Monitor voor trends en ontwikkelingen in de biodynamische landbouw en handel met Demeterkeurmerk 2015-2016 staat online. De monitor is een gezamenlijke uitgave van Stichting Demeter, BD-Vereniging, biodynamische mbo-opleiding Warmonderhof, Stichting Grondbeheer en Kraaybeekerhof Academie.
BD-ondernemers: boerenbloed met een vleugje idealismeDe rubriek ‘Actualiteiten’.
Door redactie – 26 september 2016
De belangstelling voor biologisch-dynamische voeding groeit. Steeds meer jonge mensen willen er ook hun vak van maken en volgen een opleiding aan de Warmonderhof, hét opleidingsinstituut voor BD- landbouw in Nederland. Ze kiezen regelmatig voor het ondernemerschap, maar vooral voor een andere kwaliteit van leven. Antroposofie Magazine ging op bezoek bij drie BD-ondernemers en vertelt hun verhaal in het septembernummer.
We spraken met Gerlof Pronk van de Noaberhoeve in Echten. Hier verdienen ze de helft van hun inkomen met landbouw en de ander helft met de zorgboerderij. De vennoten willen ook meer ruimte gaan bieden aan mensen die zichzelf willen ontwikkelen in de BD-landbouw of aan de zogenoemde ‘ongebonden grond’ landbouw. “Van de komende generaties kunnen we niet meer verwachten dat ze zich dertig jaar binden aan een plek. Vrijheid en persoonlijke ontwikkeling horen immers ook bij de BD-landbouw. De Naoberhoeve kan een vehikel zijn waarin mensen land kunnen pachten, een tijdje kunnen boeren en dan weer weggaan. De grond is dan van niemand en van iedereen.”
In een yurt op de Zonnehorst wonen Max van den Dool en Elsa met hun baby en een tweede op komst. “Onze droom is een gemengd bedrijf, dat divers maar overzichtelijk en behapbaar is,” vertelt Max. Een plek waar alle facetten van de BD-landbouw een verdiende plek krijgen: de composthoop, preparaten, gewassen, kas, vee en mens.
Maar dromen kunnen soms groot uitpakken. Vastgoedontwikkelaar Jos van Leussen combineert zijn ervaring als projectontwikkelaar met zijn opleiding op Warmonderhof. Rondom Zwolle liggen honderden hectaren grond die in de speculatietijd zijn aangekocht voor woningbouw. Hij zet zich in om die stukkenland te benutten voor biologische stadslandbouw. “Vastgoedontwikkelaar BPD heeft ondertussen 32 hectare ingebracht, ik heb al vier biologische boeren gecontracteerd, en Rabobank, BPD en het Overijssels Landschap investeren mee,” vertelt hij trots.
Het hele artikel is te lezen in het derde nummer van Antroposofie Magazine. Deze is verschenen op 3 september jl. en is verkrijgbaar in diverse (boek)winkels. Zie de lijst van verkooppunten.
Vrijeschoolliederen op cdIn de categorie ‘Artikelen. Helemaal te lezen’.
Door redactie – 8 september 2016
Speelgoedwinkel Rozemarijn en Vrijeschoolliederen.nl slaan de handen ineen voor het uitbrengen van een bijzondere kerst-cd. Het is de bedoeling dat dit de eerste wordt in een serie cd’s met liederen rond de seizoenen en de jaarfeesten uit het rijke vrijeschoolrepertoire, uitgevoerd door kinderkoor Spring. De eerste dubbel-cd met liederen rond Sinterklaas, advent en kerstmis verschijnt op 5 november.
Het idee voor deze cd’s ontstond toen Esther Koerts van Rozemarijn in gesprek raakte met vrijeschoolleerkracht Matthijs Overmars, de man achter Vrijeschoolliederen.nl en dirigent van Kinderkoor Spring. “Ik merk dat ik in de kerstperiode graag muziek wil draaien in de winkel. De meeste kinder-cd’s vind ik echter niet mooi of gaan al snel irriteren,” vertelt Esther. Ik weet hoe mooi er gezongen word op vrijescholen en sprak met Matthijs over deze wens. Zo ontstond het idee om een serie cd’s met vrijeschoolliederen op te nemen. Geen registraties van uitvoeringen op school, maar echte professionele opnamen.” Inmiddels zijn er nieuwe arrangementen gemaakt en de start van de opnamen staat gepland voor oktober.
De productie kan echter alleen doorgang vinden bij voldoende belangstelling. Geïnteresseerden kunnen nu daarom alvast een exemplaar van de dubbel-cd reserveren via de website en ook zal er een crowdfundingsactie opgezet worden. “Het mooie aan crowdfunding is dat je kunt toetsten in hoeverre er behoefte is aan wat je aan het doen bent,” zegt Esther Koerts. “Ook voor consumenten biedt het een toegevoegde waarde, want zij kunnen het hele proces volgen. Dat is toch iets heel anders dan wanneer je een kant-en-klaar cd’tje in je handen hebt.”
De cd is te bestellen via de website van Rozemarijn, waar ook je ook alvast een geluidsfragment kunt beluisteren.
Michaëldagen: intensief en fantastisch
Door redactie – 26 september 2016
‘Hoe wil ik in de wereld staan in relatie tot de natuur, mijn medemens en de toekomst’. Met die vraag in hun achterhoofd kwamen meer dan 200 jonge mensen van 22 tot 25 september 2016 bij elkaar tijdens de jaarlijkse Michaëldagen. Ze sloegen hun tenten op rond de Zonnehal van camping De Paasheuvel in Vierhouten om samen een veelheid aan workshops, lezingen en voorstellingen bij te wonen. De redactie van Antroposofie Magazine was uitgenodigd een dagje mee te maken.
Bij aankomst klonk prachtig gezang uit de hal, waar de deelnemers ‘s ochtends na het ontbijt de dag samen startten. Een magisch moment zo midden in de natuur. We zagen deelnemers van andere kampen om ons heen even stil staan en zich verwonderen waar deze prachtige samenzang vandaan kwam.
Aziza Mayo, lector ‘Waarde(n) van vrijeschoolonderwijs’ aan de Hogeschool Leiden, stelde haar toehoorders tijdens de ochtendlezing voor een belangrijke vraag: Past de manier waarop je leeft bij wat jij belangrijk vindt? Ze vertelt hen dat we als kinderen leren ons in systemen in te voegen. Dat is immers het doel van opvoeding en onderwijs. Maar wil je wel leven zoals je dat nu doet? Een vraag waar we de dag goed mee in kunnen!
Workshop smeden
Hierna is het tijd voor de workshops. Ik kies voor smeden, dat wil ik wel eens ervaren. Buiten hebben vier sterke mannen vuurplaatsen en aambeelden klaargezet. Beeldhouwer en smid Rik ten Cate vertelt over de kwaliteiten van ijzer: “De aarde bevat ijzer, maar ook ons lichaam, als het ijzergehalte te laag is voel je een gebrek aan energie” en “IJzer verbindt, maar kan ook scheiden, denk aan een mes of een schaar”. We luisteren geduldig, maar eigenlijk staan we te popelen om te beginnen met het smeedwerk.
Eerst steken we de vuren aan. De kolen zorgen ervoor dat de hitte in de vuurbak meer dan duizend graden wordt. Een schort en handschoenen ter bescherming van ons lichaam zijn dus geen overbodige luxe. Als de vuren goed op gang zijn, mogen we aan de slag. Ik kies voor de beginnersklus: het maken van een kachelpook. De smid doet de handelingen stap voor stap aan ons voor. Binnen vijf minuten heeft hij een mooi uitgevoerde pook gereed. Dat ziet er eigenlijk best eenvoudig uit, maar de praktijk blijkt natuurlijk een stuk lastiger! Voor ik een mooie punt aan mijn ijzeren staaf heb ben ik al gauw een half uurtje verder. “Je mag wel wat harder slaan,” hoor ik de smid naast mij zeggen. “Ga stevig op twee benen staan en hef je hamer wat hoger. Laat die hamer maar op het aambeeld knallen. Durf maar eens hard te slaan!” Ja, het is voor mij ook durven, merk ik. Ik volg zijn voorbeeld en laat de hamer op de hete staaf denderen. Jee, wat een krachtig gevoel geeft dat. Ik voel m’n spieren in mijn rechterarm na een half uurtje wel protesteren, maar ik zet door. Net binnen de twee uur van de workshop is mijn kachelpool klaar. Met respect voor het ambacht van de smid.
Naast smeden konden deelnemers ook workshops volgen in vilten of een Oloïde maken in steen, een mooie oefening in ruimtelijk inzicht. Op het veld rond de Zonnehal werd druk geschuurd, gesopt en in kleine groepjes gepraat.
Antroposofie en religie
Na de lunch ga ik met een klein groepje in gesprek met Frank Storm, priester bij de Christengemeenschap, over antroposofie en religie. We groeien naar een steeds meer apocalyptische wereld waarin techniek een steeds grotere plaats inneemt, houdt hij ons voor. Dan is de vraag: Hoe sta je als mens in deze wereld?
Hij onderscheidt vier werelden: de wereld onder je (de natuur), de wereld naast je (de samenleving), de wereld boven je (de geestelijke wereld) en je eigen wereld (zelf).
“De natuur geeft ons veel,” zegt hij, andersom moeten wij als mens ook goed voor die natuur zorgen. Met respect, eerbied. Ook de goden brengen offers. De aartsengel Michaël zegt niet wat je moet doen, maar ondersteunt je bij alles wat je onderneemt met barmhartige intelligentie.” Uiteindelijk gaat het ook om het zelf. “Heb je wel zelfrespect, ben je blij met je aanwezigheid hier op aarde, ben je bereid tot verdere ontwikkeling?”
Verhelderend is de manier waarop hij over de mensheidsrepresentant van Rudolf Steiner spreekt, waarin de mens zich tussen Lucifer en Ahriman beweegt. Lucifer probeert op allerlei manieren de mens los te maken van de werkelijkheid van ons aardse bestaan; hoogmoed, doorgeslagen idealisme, beter weten zonder werkelijk inzicht, zweverigheid, allerlei godsdienstige stromingen en sekten die de werkelijkheid uit het oog verliezen, zijn dan het gevolg. Ahriman probeert ons te doen geloven, dat alleen het zicht-, weeg- en meetbare de werkelijkheid is, bij voorbeeld in wetenschap, techniek en vaak ook in de politiek. Cijfers bepalen wat er gebeurt. “Hoe ga je om met datgene dat je in je leven tegenkomt. Dat is de vraag waar wij als mensen voor staan,” geeft Frank Storm ons mee. “Laten we hier op aarde geen heilige proberen te worden,” stelt hij. Een heldere boodschap: Verlies je niet in het krampachtig vasthouden aan zekerheden, maar ook niet in spiritualiteit.
Euritmievoorstelling
We worden getrakteerd op de prachtige euritmievoorstelling “Time” van Elsemarie ten Brink. Samen met Martje Brandsma danst ze op teksten van T.S. Eliot’s “Four Quartets”. “And the end of all our exploring will be to arrive where we started and know te place fot the first time” staat voor op de flyer. Konstantyn Napolov speelt op fabuleuze wijze de marimba en percussie. Ook klinkt muziek van Johann Sebastian Bach en heel verrassend: Paul McCartney. Via de beamer zien we hem ‘Blackbird’ zingen.
Nu pas dringt de tekst goed tot me door:
Blackbird singing in the dead of night
Take these broken wings and learn to fly
All your life
You were only waiting for this moment to arise.
Freek de Jonge
In de avonduren volgt het laatste cadeau van de dag: een optreden van Freek de Jonge. Aan de hand van zijn eigen jeugdervaringen schetst hij de aankomende onderwijzers (er zitten heel wat studenten van de Vrijeschoolpabo in de zaal) wat volgens hem echt belangrijk is voor kinderen om te leren. Het gaat volgens hem om vertrouwen, discipline en concentratie.
Op cabareteske wijze, maar ondertussen bloedserieus, vertelt hij over zijn schooltijd waar hij bepaald geen vertrouwen aangereikt kreeg door de meester. We zien op de foto een klein guitig jongetje met een brilletje op tussen de grote jongens zitten. Het leren ging hem niet goed af. De meester keek vooral naar wat niet goed was. Het was zijn vriend die hem bewust maakte van zijn talent om mensen aan het lachen te krijgen. Een talent dat hij uitbouwde tot de kunstenaar die hij geworden is. Maar niet zomaar, daar is discipline voor nodig. Niet in de vorm van drillen, maar intrinsiek gemotiveerd: je moet het zelf willen. En concentratie. Als voorbeeld laat hij ons een foto zien van gouden medaille winnares Sanne Wevers op de evenwichtsbalk. In opperste concentratie zette ze een superprestatie neer tijdens de Olympische Spelen in Rio.
Na afloop ging hij met de jonge mensen in de zaal in gesprek.
Het was een intensieve en fantastische dag!
Heleen Hupkens, hoofdredacteur AM
Waarom kiest een arts voor antroposofische geneeskunde?En dan ‘Blog. Inspiratie voor dagelijkse beslommeringen’. Deze is van Jesse Mulder.
Door redactie – 22 september 2016
Waarom kiest een regulier opgeleide huisarts ervoor om antroposofische geneeskunde te gaan bedrijven? Een geneeswijze die zich niet uitsluitend baseert op evidence-based onderzoek, maar op het vierledige mensbeeld van Rudolf Steiner en zijn visie op ziekte en gezondheid. We vroegen het aan drie huisartsen.
Tekst: Hester Anschütz
“Ik neem echt niet alles van de antroposofische geneeskunde klakkeloos over”
Maud de Bruijn, sinds 2005 werkzaam als huisarts bij Therapeuticum Utrecht, was voorheen zeven jaar regulier huisarts:
“Het Therapeuticum in Utrecht leek mij tien jaar geleden de plek waar ik mogelijk iets aan mijn werk kon toevoegen dat verder ging dan slechts ‘kookboekgeneeskunde’. In de reguliere geneeskunde constateer je een probleem bij een patiënt, vervolgens sla je het receptenboek als het ware open en zoek je het middel dat het probleem oplost. Ik wilde graag iedereen met iets van waarde mijn deur uit laten gaan en ervoer bij de reguliere geneeskunde armoede op dit punt. De antroposofische geneeskunde geeft mij extra gereedschap om mensen iets mee te geven.
Destijds werd ik door Casper Post Uiterweer, huisarts bij het Therapeuticum, gevraagd om in Utrecht te komen werken. We kenden elkaar van een gezamenlijke huisartsendienst. De eerste keer dat hij mij vroeg, had ik het woord antroposofie volgens mij nog bijna nooit gehoord. Toen hij mij voor de derde keer vroeg, ben ik er eens gaan kijken. Op dat moment kwamen in mijn leven een aantal dingen samen, zoals mijn interesse in natuurgeneeskunde en mijn zoektocht naar spiritualiteit in de zorg. Het Utrechtse Therapeuticum leek mij de plek waar deze dingen voor mij bij elkaar zouden kunnen komen.
Ik neem echt niet alles van de antroposofische geneeskunde klakkeloos over. Op sommige punten haak ik zelfs af. Niet omdat er voor de effectiviteit van methoden en middelen van de antroposofische geneeskunde minder bewijs zou zijn dan bij reguliere middelen. Daar heb ik geen moeite mee. Er zijn binnen de reguliere huisartsgeneeskunde ook nog zoveel dingen die niet bewezen zijn en die zogeheten ‘ervaringsgeneeskunde’ zijn. Maar ik heb soms mijn twijfels bij middelen op homeopathische basis, waar geen enkel werkend molecuul meer in zit. Daar ben ik nog wat zoekende in.
Ik maak als arts vrij veel gebruik van de aanvullende therapieën die we hier in het Therapeuticum hebben, zoals de uitwendige therapie, ritmische massages of kunstzinnige therapie. Dankzij het antroposofische vierledige mensbeeld begrijp ik beter hoe je bijvoorbeeld bij allergische klachten kunstzinnige therapie kunt inzetten. Dat je om een lichamelijke allergie te beteugelen met oefeningen op papier gaat werken, lijkt een idioot idee. Dankzij het antroposofische mensbeeld van lichaam, etherlichaam, ziel en geest begrijp ik hoe kunstzinnig werk kan inwerken op het etherische, op de vitale krachten, die bij allergieën te ongebreideld aanwezig zijn.
Ik ben niet geregistreerd als antroposofisch arts. Ik heb de antroposofische artsenopleiding voor een groot gedeelte gedaan, maar heb deze uiteindelijk, mede door twee zwangerschappen, niet afgemaakt. Misschien doe ik dat ooit nog, maar of ik me laat registreren, weet ik niet. Ik vind alle anti-kwakzalfbewegingen en de heftigheid waarmee je soms bejegend wordt als je uitgesproken antroposofisch bent, lastig. Antroposofie is een prima insteek, maar ik heb soms wat moeite met de dogmatiek en hoe daarmee wordt omgegaan.”
“Het sluit elkaar niet uit, de reguliere en de antroposofische geneeskunde”
Thomas Garbe, sinds zijn afstuderen in 1992 huisarts bij Therapeuticum Helianth, Rotterdam:
“Toen ik tijdens mijn co-schappen door een vriendin van mij werd meegenomen naar een lezing van de huisarts Frank Wijnbergh over antroposofische geneeskunde, dacht ik: ‘Zo wil ik met mensen omgaan.’ Ik merkte dat hij anders naar mensen keek, meer vanuit zijn hart, dan ik gewend was van de specialisten die ik in het ziekenhuis dagelijks meemaakte. Voor de specialisten stonden patiënten duidelijk op een lager niveau dan zij, die moesten vooral doen wat de dokter hen zei en verder niets. Het waren bij die lezing ook geen gekke zweverige toestanden, geen gebedsgenezers zal ik maar zeggen. Voor zulke zaken ben ik allergisch, daar moet ik niets van hebben.
Ik ben gaan lezen over antroposofie, over de diverse aspecten ervan, zoals het bankwezen, de kerk en de scholen. Dat sprak me aan. Antroposofie voegt op al die gebieden in het leven iets toe. In de gezondheidszorg vond en vind ik het menselijke aspect boeiend. Dat je als arts ook aandacht hebt voor het levensverhaal van de mens tegenover je, hoe dat mogelijk een rol kan spelen bij een ziekte. Dat maakt mijn beroep als huisarts boeiend.
Ik ben geboren in Duitsland, heb tot mijn achttiende jaar in Bremen gewoond. Hierna ben ik in Amsterdam geneeskunde gaan studeren. Na mijn afstuderen kon ik meteen in het Therapeuticum in Rotterdam terecht. Ik ben daar begonnen en heb cursussen gevolgd op het gebied van antroposofische geneeskunde. Een echte opleiding bestond in 1992 nog niet. Nu is dat allemaal anders georganiseerd. Ik ben gecertificeerd lid van de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Artsen (NVAA). Door antroposofische geneeskunde te gaan doen, verlaat je wel een beetje het pad van de reguliere geneeskunde, maar toch ook weer niet. Het sluit elkaar niet uit, de reguliere en de antroposofische geneeskunde, dat vind ik het mooie eraan. Bij homeopathische geneeskunde bijvoorbeeld, doe je alleen nog maar dat. Ik heb het reguliere niet verlaten, ik heb zowel reguliere als antroposofische patiënten en patiënten die gewoon iets willen dat werkt.
Ik vind de samenwerking binnen het therapeuticum misschien wel het belangrijkste aspect aan het antroposofische geneeskunde bedrijven. Je doet het niet alleen, je kunt met elkaar overleggen, patiënten bespreken. Ik ben geen solist. En met het gereedschap dat de antroposofische geneeskunde mij geeft, hoef ik niet zo snel tegen een patiënt te zeggen: ‘Daar moet je maar mee leren leven’. Dat geeft lol aan mijn werk.”
“Vanuit de antroposofische visie kijk ik naar het bredere plaatje”
Helena Maryns, sinds haar afstuderen in 2006 huisarts in Gent (België):
“Ik vind dat de antroposofie een heel handig kader geeft om als arts mee te werken. Antroposofie weerlegt niets van de klassieke geneeskunde, maar neemt een breder referentiekader, waardoor je een ziekte meer procesmatig kunt bekijken. Ik vind dat het werk daardoor levendiger wordt, niet meer zo droog en koud, maar echt niet minder exact dan de klassieke geneeskunde. Vanuit het referentiekader van het vierledige mensbeeld kun je heel exact werken, dat is geen onzin.
Als je het etherlichaam wilt bestuderen bijvoorbeeld, heb je binnen de antroposofische geneeskunde duidelijke punten waarop je kunt gaan kijken. Zo kun je bij kinderen kijken hoe vitaal ze zijn. Dan meet je niet hoe groot of zwaar ze zijn, maar je kijkt of ze wallen onder hun ogen hebben, of ze bleek zijn, of ze goede of selectieve eters zijn en of ze goed slapen. Als een kind minder vitaal is, kun je vervolgens nagaan hoe dat komt. Ontstaat dit vanuit het stofwisselingsgebied of is het meer een zielenprobleem, dus hebben ze stress? Vanuit welk gebied werkt er iets in op de vitaliteit en hoe kun je dat corrigeren? De klassieke geneeskunde zal al snel zeggen dat een kind iets psychologisch heeft en hem naar de kinderpsycholoog sturen. Vanuit de antroposofische geneeskunde kijk je naast het psychologische niveau ook naar het astrale niveau en zoek je naar mogelijke inwerking op het emotionele niveau, met kunstzinnige therapie of bijvoorbeeld prikkelbeperking.
Ik heb de antroposofische geneeskunde tijdens mijn studie aan de universiteit van Gent leren kennen op een conferentie in Dornach. Daarvan is mij vooral dat beeldende en de procesmatige benadering van de dingen bijgebleven. Ik kende de antroposofie al van mijn tijd op de Steinerschool (zo noemt men de vrijeschool in België, red.), maar dit seminar was toch deels een eyeopener voor me. In de klassieke geneeskunde kijk je meer symptomatisch: je ziet een aantal klachten van de patiënt en dan geef je er een middel voor. Waar problemen zijn, daar los je het op. Dus als iemand diabetes heeft, dan geef je antidiabetica, heb je een hoge bloeddruk, dan geef je daar iets tegen. Vanuit de antroposofische visie kijk ik naar het bredere plaatje.
Ik noem mij niet specifiek antroposofisch arts. Als mensen ernaar vragen, benoem ik het wel, maar ik profileer me niet als zodanig. Ik vind dat ik mijn patiënten vooral moet garanderen dat ik goede geneeskunde verzorg. Ik voel me vooral een huisarts.”
Basis Kwalificatie Onderwijs biedt schijn-objectiviteitGoed, dat is wel weer even mooi genoeg van Antroposofie Magazine.
Door redactie – 6 oktober 2016
Recentelijk verschenen er verontrustende berichtjes in het nieuws (bijvoorbeeld in de Volkskrant): maar liefst drie op de tien docenten aan de universiteit zouden ‘niet gekwalificeerd’ zijn. Het bericht blijkt afkomstig van het ISO (Interstedelijk Studenten Overleg); de betreffende kwalificatie is de zogeheten Basis Kwalificatie Onderwijs (BKO). Nu ben ik zelf universitair docent, en sinds twee maanden in het trotse bezit van mijn BKO – terwijl ik al meer dan tien jaar betrokken ben bij het onderwijs op mijn departement, eerst als student-assistent, later als docent. Ik ken de situatie dus ‘van binnen’ en daardoor weet ik dat dit nieuwsbericht een stuk onzinniger is dan de welluidende naam van ISO-voorzitter en -spreekbuis Jan Sinnige doet vermoeden.
Om je BKO te halen, moet je namelijk laten zien dat je over de nodige vaardigheden beschikt. Je moet diverse soorten onderwijs hebben gegeven (hoorcolleges, werkgroepen, scriptiebegeleiding etc.). Dan moet je dat natuurlijk wel eerst gedaan hebben – dus zonder BKO, ‘ongekwalificeerd’. Een beginnend docent heeft daar zo’n twee jaar voor nodig. En omdat er relatief veel beginnend docenten zijn (die vaak zelfs voor minder dan twee jaar aangesteld worden) is het dus niet zo gek dat een goed deel van de docenten ‘ongekwalificeerd’ is.
Nu goed, zult u denken, dat is dus een suffe denkfout van Sinnige en consorten die klakkeloos door de media wordt overgenomen – dat kennen we wel. Maar er valt meer over te zeggen. Allereerst is er het volgende opvallende argument, uit de mond van Sinnige: “Om les te geven op de basisschool is vier jaar scholing vereist, terwijl op universiteiten docenten zonder enige opleiding tot lesgeven voor de klas staan.” “Dat mag toch niet zo zijn!”, zouden we er in hedendaags politiek jargon aan kunnen toevoegen. De gedachte lijkt hier te zijn dat het veel moeilijker is om les te geven aan een universiteit dan om les te geven aan simpele kleuters. Natuurlijk, je hoeft geen academische lesstof te beheersen om voor een basisschoolklas te staan. Maar dat is een inhoudelijke eis, geen didactische of pedagogische eis – en op dat vakinhoudelijke punt zijn academisch docenten natuurlijk prima ‘gekwalificeerd’. Ze hebben de relevante academische opleiding met succes afgerond, tenslotte. Pedagogisch en didactisch stellen kleuters veel hogere eisen dan studenten. Studenten zijn immers volwassen mensen (nou ja, in principe in ieder geval – hoewel ik soms twijfel). Sinniges opmerking laat weer eens mooi zien hoe schromelijk dat tegenwoordig wordt onderschat.
Daarnaast valt op dat het formele stempel van een kwalificatie gelijkgesteld wordt aan kwaliteit van de docent. Alsof je zonder BKO onmogelijk goed les kunt geven (en met BKO vanzelfsprekend van onberispelijke kwaliteit bent). Als je wilt weten of de docenten aan de universiteiten goed lesgeven, is BKO’s tellen een misleidende methode. Dat is een tendens die overal in onze maatschappij opduikt: er zijn twijfels over de kwaliteit van een of ander (iets in de zorg, het onderwijs, of elders), daar wordt dan iets formeels aan gehangen (een kwalificatie, een keurmerk, een verplichte methode), en vervolgens wordt die formele entiteit zonder omhaal als maatstaf voor de kwaliteit gebruikt. Het gevaar daarbij is dat je een bedrieglijke laag van schijn-objectiviteit creëert die alle aandacht naar zich toe trekt, zodat er nog minder aandacht voor de daadwerkelijke kwaliteit is. (Zo specialiseert de partner van onze bevlogen minister van VWS Edith Schippers zich in advies aan zorginstellingen, zodat ze binnen de door haar gestelde regels met ‘slim declareren’ er zo veel mogelijk uit weten te slepen – zie hier.) Waarmee ik niet wil zeggen dat zulke formele oplossingen altijd fout zijn (ik ben ook niet per se tegen het BKO), maar alleen dat we niet in de genoemde valkuil moeten stappen.
Zo schuilen er achter zo’n oppervlakkig nieuwsberichtje over de BKO toch nog belangrijker thema’s dan je op het eerste gezicht misschien denkt. Hoe het ook zij, ik ga vanmiddag mijn best doen om mijn nieuwe masterstudenten een prachtig college filosofie van de tijd voor te schotelen!
Jesse Mulder is universitair docent bij de vakgroep Filosofie en Religiewetenschap. Hij promoveerde in 2014 cum laude op het thema Conceptual Realism, over de structuur van metafysisch denken. Sindsdien werkt hij als postdoc bij Informatica op project Responsible Intelligent Systems. Jesse is vader van twee dochters.
AntroVista heeft zijn website de afgelopen tijd weer eens vernieuwd, aangepast aan de eisen van de tijd. Het ziet er weer keurig uit. Er is alleen geen aparte nieuwsrubriek meer. Evenmin een datumaanduiding, dat is best lastig. Dat wordt daarom scrollen en scrollen... van boven naar beneden, dus juist niet chronologisch. Dit was van precies een maand geleden:
Uit de steigersPrecies daarvóór plaatste AntroVista dit:
Het is u mogelijk niet ontgaan: de verbouwing van AntroVista is deze week afgerond. We hebben goed naar uw wensen geluisterd en de site daardoor nog gebruiksvriendelijker kunnen maken. Ook gebruikers van smartphones en tablet zullen merken dat alles net even beter werkt.
Hoewel er uiterlijk niet eens zoveel verschil te zien is, was dit toch de grootste verbouwing in het 15-jarig bestaan van AntroVista; er is maar liefst een jaar aan gewerkt.
Bij zo’n omvangrijk werk kan er allicht iets mis gaan. Mocht u een foutje tegenkomen, meld het ons dan! Ook voor wensen, suggesties en tips zijn we u zeer erkentelijk. meld-een-fout.html
Met een klik op deze link leest u hoe uw internet voortaan begint met AntroVista: maak-antrovista-startpagina.html
AntroVista wordt sinds 2001 verzorgd door onbetaalde vrijwilligers. Hier leest u hoe u ons werk kunt steunen: service-steun-antrovista.html
Euritmie Impresario gestoptNieuws van 30 augustus:
Na 27 jaar en honderden voorstellingen is Imke Jelle van Dam gestopt met zijn werk als organisator van euritmie- en toneelvoorstellingen.
Het stokje werd op 4 september overgedragen aan Ernst Reepmaker, van de Oostenrijkse euritmietheatergroep Kompanie Vonnunan. Hij wil overkoepelend werken voor de landen Oostenrijk, Zwitserland, Duitsland en Nederland.
Imke Jelle blijft wel de maandelijkse e-mail-nieuwsbrief, de Euritmie-muziek-theaterkrant, website en het Garantiefonds verzorgen. Ook staat hij u graag met raad en daad terzijde als er vragen zijn op het gebied van organisatie, financiering en publiciteit. www.euritmie.nl
100 jaar euritmie
Eind 2013 publiceerde Imke Jelle het standaardwerk over de honderdjarige geschiedenis van de Nederlandse euritmie. Ter aanvulling op dit boek verzorgt hij een website, waarin u o.a. een register met biografieën van alle Nederlands euritmisten vanaf het eerst uur vindt.
Directeur ALS Stichting voor de rechterIk had het hier ook al over op 30 augustus in Filistijnen. Kort na 5 augustus kwam er dit:
Op 30 augustus moet de oud-directeur van de ALS Stichting voor de rechter komen. Twee jaar geleden verduisterde hij een grote som geld van de stichting. Na de ontdekking hiervan, verklaarde hij het geld te hebben terugbetaald. Waarschijnlijk deed hij dit echter met de € 143.000 die hij ontvreemdde van de Stichting Vrienden van de Rudolf Steiner Kliniek, waarbij hij als penningmeester werkte. www.parool.nl/~oud-directeur-vervolgd
Update 13 september: de uitspraak
http://nos.nl/artikel/2131808-celstraf-voor-oud-directeur-stichting-als.html
Wilsonbekwaam?Een ander bericht daar weer vóór gaat over iets dat hier volgens mij nog niet langs is geweest. Dat was na alle rampberichten weer eens een opsteker voor Zutphen.
In het AD verscheen een column van Tommy Wieringa, waarin hij inhaakt op de suspecte Duitse kankerbehandelingen die afgelopen week in het nieuws waren. Met opzettelijke onzorgvuldigheid stelt hij daarin deze behandelaars gelijk aan de antroposofische geneeskunde.
Hij roept met zijn artikel echter ook belangrijke, actuele vragen op:
Mag iedereen altijd, ook bij levensbedreigende ziekte, zijn eigen behandelwijze kiezen?
Ook als dat een ongebruikelijke keuze is; een andere dan je zoon of de Minister van Volksgezondheid zou maken?
Of moeten we ervan uitgaan dat dergelijke patiënten dan wilsonbekwaam zijn en moet de grondwet op dit punt worden aangepast?
www.ad.nl/~dode-patienten-doen-geen-aangifte
1,4 miljoen voor Zutphense scholenAls laatste van AntroVista dan dit meest recente bericht dat momenteel bovenaan staat:
Onderzoek bracht aan het licht dat de Zutphense vrijescholen ruim 10 jaar lang te weinig geld ontvingen van de gemeente Zutphen voor het onderbrengen van leerlingen. De scholen en de gemeente zijn nu een nabetaling van ruim 1,4 miljoen euro overeengekomen. www.destentor.nl~geblunder-in-zutphen
NieuwsBij Scorlewald zelf is hier uiteraard ook een bericht over te vinden.
50 jaar Scorlewald
Vijftig jaar geleden werd door Carolien en Norbert Visser de grondslag gelegd voor het huidige sociaaltherapeutische instituut Scorlewald in Schoorl. Begonnen werd in de oude boerderij ‘De Arend’, waar Lena Struik al eerder de Bergense Vrije School was begonnen. De groep cliënten bestond aanvankelijk uit 9 jongens, waaronder de zoon Remko van het echtpaar Visser.
(Bijzonder detail: op St. Jansdag dit jaar overleed Remko, die de directe aanleiding tot het ontstaan van Scorlewald was.)
In de afgelopen vijftig jaar is het instituut uitgegroeid tot een bloeiende gemeenschap, een klein dorp met vele dependances in heel Noord-Holland. Het jubileum wordt gevierd met allerlei activiteiten, voordrachten en opvoeringen, waarvan een deel voor iedereen toegankelijk is.
www.scorlewald.nl
https://www.facebook.com/scorlewald
Scorlewald viert 50 jarig jubileum. Kom naar het festival!We gaan door naar het volgende. Voorgaande keren liet ik hier iets volgen uit ‘De grote Rudolf Steiner Citatensite. Meer dan 1000 citaten en fragmenten uit het werk van de grote visionair, denker en hervormer Rudolf Steiner.’ Laat ik dat maar weer eens doen. Hoewel daar elke dag iets nieuws bijkomt (of iets eerders opnieuw wordt geplaatst), dus is het hier niet bij te benen. Vandaag is het dit:
Dit jaar bestaat zorginstelling Scorlewald 50 jaar! Reden voor een mooi feest een leuke activiteiten in de periode van 29 september t/m 14 oktober.
Naast een aantal besloten festiviteiten is er op vrijdag 7 en zaterdag 8 oktober een festival op Scorlewald en haar buitenlocaties. Beide dagen zet Scorlewald tussen 10:00 en 15:00 uur haar deuren open voor publiek en is er voor jong en oud van alles te beleven.
Vrijdag 7 oktober zullen de werkplaatsen zich presenteren en kun je onder andere een penning slaan, rondleidingen krijgen, workshops volgen, tentoonstellingen bezoeken en zijn er lekkere biologische hapjes en drankjes. Zaterdag 8 oktober zullen de woonhuizen van Scorlewald zich presenteren en is er live muziek, theater en zullen mini restaurantjes zorgen voor heerlijke versnaperingen.
Er zal een paard en wagen zijn om het publiek ook te vervoeren naar de locaties buiten het terrein van Scorlewald. Ook de Hoftuin in Bergen heeft een zeer aantrekkelijk programma.
Komt dus op vrijdag 7 en zaterdag 8 oktober naar het Scorlewald Festival en laat je verrassen en verwennen. Bij de winkel Kardeis is een programma af te halen met een overzicht van alle activiteiten en een plattegrond. Er is beperkte parkeerruimte dus kom op de fiets als het kan!
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Friso Vonder, telefoon: 072-5099444 of via f.vonder@scorlewald.nl
De menselijke intelligentie zal steeds sterker de neiging vertonen het kwade uit te denkenDeze is ook mooi:
Onze intelligentie gaat een bepaalde weg; tegenwoordig verkeren we nog sterk in een ontwikkeling van de intelligentie zoals de Grieken die hadden. Door onze intelligentie begrijpen wij dat wat aan de dood onderhevig is. Maar ook deze vorm van intelligentie die het dode begrijpt, verandert. In de komende eeuwen en millennia zal deze intelligentie iets totaal anders worden. Onze intelligentie heeft nu al een bepaalde aanleg. De mensheid zal terechtkomen in een ontwikkeling van de intelligentie waarin deze de neiging zal hebben alleen het onware, de dwaling, het bedrog te begrijpen, en alleen het kwade uit te denken.
De leerlingen van de esoterische scholen, en met name de ingewijden, wisten vanaf een bepaalde tijd dat de menselijke intelligentie een ontwikkeling naar het kwade doormaakt en dat het steeds moeilijker zal worden alleen door intelligentie het goede te herkennen. De mensheid verkeert nu nog in deze overgang. Wij zouden kunnen zeggen: het lukt de mens nog net, wanneer hij zijn intelligentie gebruikt en geen buitengewoon wilde instincten in zich heeft, enigszins naar het licht van het goede op te zien. Maar deze menselijke intelligentie zal steeds sterker de neiging vertonen, het kwade uit te denken, het kwade in te voegen in het morele en in het kennen, de dwaling.
Dat was een van de redenen waarom de ingewijden zich de mannen van zorg noemden, omdat de ontwikkeling van de mensheid in de eenzijdigheid, zoals ik die zojuist uiteengezet heb, inderdaad zorgen baart; zorgen juist om de ontwikkeling van de intelligentie. Het is tenslotte niet voor niets dat de intelligentie de moderne mens zozeer met trots en hoogmoed vervult. Dat is, zo zou ik het willen noemen, een voorproefje voor het kwaad-worden van de intelligentie in de vijfde na-Atlantische periode, waarin wij nog maar aan het begin staan. Wanneer de mens niets anders zou ontwikkelen dan zijn intelligentie, dan zou hij op aarde een boos wezen worden. Wanneer wij vertrouwen willen hebben in de toekomst van de mensheid en deze toekomst als een vruchtbare toekomst willen zien, dan mogen wij niet vertrouwen op de eenzijdige ontwikkeling van de intelligentie. In de Egyptisch-Chaldeeuwse tijd was deze intelligentie nog iets goeds, maar daarna is zij tot iets geworden dat verwant is met de krachten van de dood. Deze intelligentie zal een verbinding aangaan met de krachten van bedrog, van dwaling en van het boze. Hierover zou de mensheid zich vooral geen illusies moeten maken. We moeten er in alle openheid rekening mee houden dat we ons moeten beschermen tegen de eenzijdige ontwikkeling van de intelligentie. Niet voor niets zal er juist door de antroposofisch georiënteerde geesteswetenschap iets anders kunnen komen: namelijk het opnemen van dat wat door een vernieuwd schouwen uit de geestelijke wereld kan worden verworven, wat niet door intelligentie begrepen kan worden maar pas begrepen kan worden wanneer men accepteert wat de wetenschap van de inwijding door middel van het schouwen uit de geestelijke wereld haalt.
Bron: Rudolf Steiner – GA 296 – Die Erziehungsfrage als soziale Frage – Dornach, 16 augustus 1919 (bladzijde 89-90)
Overgenomen uit het boek Opvoeden en onderwijzen als sociale opgave (bladzijde 101-102). Vertaling John Hogervorst en Hanneke Nelemans.
Eerder geplaatst op 9 november 2014
Wat het oog ziet, is van groot gewichtEn deze dan:
Veel mensen geloven dat het materialisme van onze moderne tijd voortkomt uit het feit dat zo veel materialistische geschriften gelezen worden. Maar de occultist weet dat dit slechts een geringe invloed heeft. Wat het oog ziet, is van veel groter gewicht, want het heeft invloed op processen in de ziel, die min of meer in het onbewuste verlopen. Dit heeft een bij uitstek praktisch belang. […] Waar in de uiterlijke vorm ziel is, daar stromen ook de zielenkrachten over op wie het ziet en bekijkt. […] De antroposofische opvoedkunst zal er opmerkzaam op maken dat wat het oog ziet, de mensen diep beïnvloedt. […] De geesteswetenschapper weet hoeveel ervan afhangt in wat voor vormenwereld de mens leeft. […]
Rondom het midden van de Middeleeuwen ontstond langs de Rijn die merkwaardige religieuze beweging die men de Duitse Mystiek noemt. Een ontzaglijke verdieping en verinnerlijking ging van de leidende geesten van de christelijke mystiek uit, van Meester Eckhart, Tauler, Suso, Ruysbroek en anderen, die men “papen” noemde. In de dertiende en veertiende eeuw had de naam “paap” nog niet de betekenis van tegenwoordig, het was nog iets eerbiedwaardigs. Men noemde de Rijn in die tijd de “grote papensteeg van Europa”. En weet u waar deze grote verdieping en verinnerlijking van het menselijk gemoed, deze vrome gevoelens, die een innige vereniging met de goddelijke wezenskrachten zochten, opgewekt zijn? Ze zijn opgewekt in de gotische kathedralen met hun spitse gewelven, pilaren en zuilen. Dat heeft deze zielen opgevoed. Zo sterk werkt het wat wordt gezien. Wat de mens ziet, wat in zijn ziel gegoten is vanuit zijn omgeving, dat wordt in hem een kracht. Daarnaar vormt hij zichzelf – tot in zijn volgende incarnatie. […]
Een bouwstijl wordt niet uitgevonden, hij wordt in een tijd geboren vanuit de grote gedachten van de ingewijden; zij laten hem instromen in de wereld. De bouwwerken ontstaan, ze werken op de mensen; de menselijke zielen nemen in zich iets op van de in deze vormen levende spirituele kracht. Dat wat de ziel opgenomen heeft door het aanschouwen van de bouwvormen – bijvoorbeeld de gotiek – dat treedt naar voren in de stemming van de zielen: innige zielen ontstaan, die naar het hogere opkijken. Een paar eeuwen geleden hebben mensen wat in de gotische stijl leefde, in zich opgenomen. En nu volgen we deze mensen enige eeuwen verder, die in de ziel de kracht van deze bouwkundige vormen opgenomen hebben – ze tonen nu in hun volgende incarnatie de uitdrukking van deze innerlijke gemoedstoestand in hun fysionomie, in hun gezichten. De zielen van de mensen hebben de gezichten gevormd. Zo ziet men waarom zulke kunsten beoefend worden. Ver, ver vooruit in de verre toekomst zien de ingewijden. Daarom vormen ze in een bepaalde tijd uiterlijke kunstvormen, architectonische stijlen in het groot. Zo wordt in de mensenzielen de kiem voor toekomstige mensheidstijdperken gelegd.
Bron: Rudolf Steiner – GA 101 – Mythen und Sagen/Okkulte Zeichen und Symbole – Stuttgart, 14 september 1907 (bladzijde 158-160)
Eerder geplaatst op 7 september 2014
Een bittere waarheidTot slot van deze selectie nog deze drie op rij:
De mensheid leeft nu in een vreselijke catastrofe. Als de mensheid er niet toe zal besluiten zich te voegen naar de hier bedoelde nieuwe spiritualiteit, dan zullen in steeds nieuwe perioden, misschien in heel korte tijd, deze catastrofen steeds weer terugkomen. Met de middelen die de mensheid al gekend heeft, voor deze ramp is uitgebroken, zal deze ramp en alle gevolgen nooit geheeld worden. […] En deze catastrofale tijd zal zo lang duren – hoewel ze ook tussendoor voor enige jaren overbrugd kan zijn, schijnbaar – tot de mensheid ze op de enige juiste wijze interpreteren, uitleggen zal, namelijk dat het een teken is dat de mensen zich moeten wenden naar de geest, die het puur fysieke leven doordringen moet. Dat zal tegenwoordig nog voor velen een bittere waarheid zijn, omdat het een ongemakkelijke waarheid is, maar het is een waarheid.
Bron: Rudolf Steiner – GA 182 – Der Tod als Lebenswandlung – Ulm, 30 april 1918 (bladzijde 84)
Eerder geplaatst op 17 augustus 2014
Geesteswetenschap maakt iemand langzaam en geleidelijk tot een ander mensGoed, wat nu? De Christengemeenschap. Die meldt op zijn website onder ‘Nieuws’.
Door de geesteswetenschap wordt het pas ernst met de menselijke kennis, en daarvoor schrikken de mensen terug. Ze zouden ook de spirituele wetenschap als iets willen hebben wat zo boven aan de oppervlakte van het bestaan kabbelt. Dat het de kern en essentie van de mens benadert, daarvoor zijn de mensen bevreesd. Daarom willen ze de bovenzinnelijke wetenschap niet accepteren. Zouden ze de geesteswetenschap aannemen, dat zou het met veel in het sociale leven, in het historische leven in de nabije toekomst anders moeten worden, dan zouden de mensen in het meest alledaagse leven anders moeten denken. En daar komt het op aan.
Daarom is het ook zo dat men de andere wetenschap opnemen kan, maar men blijft dezelfde het hele leven door, men wordt alleen rijker aan kennis. Geesteswetenschap moet men niet opnemen zonder dat het iemand verandert, en men kan het niet opnemen zonder dat het iemand verandert. Ze maakt iemand langzaam en geleidelijk tot een ander mens. Men moet geduld hebben, maar ze maakt iemand tot een ander mens, want ze appelleert aan geheel andere mensheidsopgaven, en ze appelleert aan heel wat anders in de menselijke natuur.
Bron: Rudolf Steiner – GA 182 – Der Tod als Lebenswandlung – Heidenheim, 29 april 1918 (bladzijde 56-57)
Eerder geplaatst op 11 augustus 2014
De overledenen zijn niet opgehouden er te zijn, slechts onze ogen zijn opgehouden ze te zien
Er is niets belangrijker voor het leven, ook zelfs voor het materiële leven, als grondige (Duits: durchgreifende) overtuigingen van het samenzijn met het geestelijke te kunnen hebben. Zouden de mensen de laatste tijd niet de samenhang met de geestelijke wereld zo zeer verloren hebben, dan zouden de zware tijden van tegenwoordig niet gekomen zijn. Deze diepere samenhang zien maar heel weinig mensen tegenwoordig in; in de toekomst zal het wel ingezien worden.
Tegenwoordig gelooft men: Als de mens door de poort van de dood gegaan is, houdt zijn activiteit met betrekking tot de fysieke wereld op. Nee, die houdt niet op. Een voortdurend levendig verkeer vindt plaats tussen de zogenaamde doden en de zogenaamde levenden. En we kunnen zeggen: Degenen die door de poort van de dood zijn gegaan, ze zijn niet opgehouden er te zijn, slechts onze ogen zijn opgehouden ze te zien; maar ze zijn er. Onze gedachten, onze gevoelens, onze wilsimpulsen, ze staan met hen in verbinding. Want juist ook voor de doden geldt het Evangeliewoord: ‘Zoek ze niet in uiterlijke gebaren, het rijk van de geest is midden onder u.’
Bron: Rudolf Steiner – GA 182 – Der Tod als Lebenswandlung – Neurenberg, 10 februari 1918 (bladzijde 56-57)
Eerder geplaatst op 10 augustus 2014
Een reuzenstap voorwaarts
Met ons gevoels- en wilsleven zijn wij geheel niet gescheiden van de doden. Hetgeen wat zich aan onze blik onttrekt, dat is alleen uit onze voorstelling en uit onze zintuiglijke waarnemingen verdwenen. Het zal een reusachtige stap voorwaarts in de ontwikkeling van het mensengeslacht op aarde betekenen, voor het deel van de levensloop op aarde dat dit mensengeslacht nog te doorleven heeft, als de mensen het bewustzijn hier in zich zullen opnemen: In hun gevoelsimpulsen, in hun wilsimpulsen zijn ze één met de doden! – De dood kan ons uiteindelijk alleen van de fysieke waarneming van de doden beroven. Maar we kunnen niets voelen, zonder dat in de sfeer waarin we voelen, de doden aanwezig zijn, niets willen, zonder dat in de sfeer waarin we willen, de doden eveneens aanwezig zijn.
Bron: Rudolf Steiner – GA 182 – Der Tod als Lebenswandlung – Bern, 29 november 1917 (bladzijde 20)
Eerder geplaatst op 4 augustus 2014
Overlijdensbericht heer SchroederEr is ook een
Gepubliceerd op 29 september 2016
Op zaterdag 17 september 2016 is in een verzorgingshuis in Stuttgart overleden
Hans-Werner Schroeder
* 24 augustus 1931 (Frankfurt a.d. Oder)
geestelijke met emeritaat en oud-bewindsdrager van de Christengemeenschap
Hans-Werner Schroeder ontving op 12 maart 1955 in Stuttgart de priesterwijding. Hij begon als gemeentegeestelijke in Berlijn en maakte van 1968 tot 2000 deel uit van de leiding van het priesterseminarie in Stuttgart. Van 1979 tot zijn emeritering in 2000 was hij lid van de Kring van Zeven, het centrale leidingsorgaan van de internationale priesterkring.
Hans-Werner Schroeder schreef o.a. de volgende boeken:
• Gebed en meditatie (1977)
• Mensch und Engel (1979)
• Vom Erleben der Menschenweihehandlung (1981)
• Das christliche Bekenntnis – ein Übungsweg (1982)
• De hemelse hiërarchieën (1983)
• Der Mensch und das Böse (1984)
• Drieëenheid en drievuldigheid (1990)
• Das Evangelium in Jahreslauf (1992)
• Der kosmische Christus (1995)
• Over de wederkomst van Christus (2000)
• Die Christengemeinschaft ‒ Entstehung - Entwicklung - Zielsetzung (2001)
• Leven met Christus (2003)
• Friedrich Benesch ‒ Leben und Werk (2007)
• Over de epistels in de mensenwijdingsdienst (2009)
Geplaatst in Buitenland
Digitale Nieuwsbrief september 2016Daarin vinden we dit nieuws op bladzijde 2:
Gepubliceerd op 29 september 2016
Digitale Nieuwsbrief september 2016
Internationale Pinksterconferentie 2017 in Den BoschDe genoemde website is deze.
De Internationale Pinksterconferentie vindt volgend jaar definitief plaats in Den Bosch, van 2 tot 6 juni 2017. De oorspronkelijke plaats van samenkomst zou Ahoy zijn in Rotterdam. Toen voor de zomer bleek dat Ahoy tegelijkertijd plaats zou bieden aan een groot dance festival, The Flying Dutch, besloot het organisatiecomité dat dit niet samenging met onze conferentie en is men op zoek gegaan naar een nieuwe locatie.
Voor zo’n grote conferentie, waar we vijftienhonderd tot tweeduizend mensen van de Christengemeenschap uit de hele wereld verwachten, is het kort dag als je krap een jaar van tevoren nog naar een nieuwe plek moet uitzien. Gelukkig is dat goed afgelopen en zijn we met onze conferentie welkom in Den Bosch, in congrescentrum 1931.
Programma
Onder de handen van de Programmagroep krijgt het programma steeds meer vorm. Als plenaire sprekers staan o.a. op het programma:
* Otto Scharmer – Grondlegger van het presencing institute, bekend van zijn Theorie U, Leiden vanuit de toekomst – Van ego-systeem naar eco-systeem;
* Bastiaan Baan – Behoeft in Nederland weinig introductie, sinds vorig jaar seminarieleider in Spring Valley;
* Constanza Kaliks – namens de Vorstand van de Algemene Antroposofische Vereniging
Aanmelden via de website
De viertalige website httpp://www.whitsunconference2017.org wordt nu snel gevuld met meer informatie. Via deze website kunt u zich binnenkort ook aanmelden voor de conferentie en de jongerenconferentie, kinderen kunnen aangemeld worden voor het jeugdkamp op Berka (10-14 jaar).
Toegangsprijzen en steunacties
De toegangsprijzen voor de conferentie en voor de jongerenconferentie worden binnenkort en op de website gepubliceerd, Het zal ook mogelijk zijn om een deel van de conferentie bij te wonen. Het organisatiecomité doet een beroep op iedere gemeente om intern een fondsje te vormen waar gemeenteleden kunnen doneren om deelname mogelijk te maken voor gemeenteleden die de toegangsprijs niet kunnen opbrengen. Misschien heeft uw gemeente, of uw gemeentegeestelijke, contacten met een verafgelegen of pioniersgemeente in het buitenland en kunt u het financieel mogelijk maken dat enkele leden uit zo’n gemeente de conferentie kunnen bezoeken.
Spelen met vuurDaar staat dit ook:
Internationale Pinksterconferentie 2017 van de Christengemeenschap
2-6 juni 2017
1931 Congrescentrum,
’s-Hertogenbosch, Nederland
Een conferentie met sprekers, activiteiten, workshops, programma en diverse evenementen.
Een nieuwe locatie voor de conferentieTerug op de eigen website is dit ook interessant:
Zoals bekend zou de Pinksterconferentie worden gehouden in Ahoy te Rotterdam. In mei 2016 werd bekend dat Ahoy gelijktijdig met de Pinksterconferentie in 2017 een groot dansfeest gaat organiseren, Flying Dutch. Dit betekende voor ons niet alleen veel geluidsoverlast, maar ook zouden we het buitenterrein en de campingplek in het Zuiderpark niet meer kunnen gebruiken. Met het verwachte aantal van 20.000 tot 30.000 bezoekers van het dansfeest zou onze conferentie ook in het niet vallen. Reden voor ons om de overeenkomst met Ahoy te beëindigen en een nieuwe locatie op te zoeken. Deze hebben we inmiddels in Den Bosch gevonden en we hopen binnenkort het contract met het nieuwe conferentiecentrum te kunnen ondertekenen. Zodra dit gebeurd is verschijnt de nieuwe informatie op de website. Deze gebeurtenissen hebben met name ook de verdere ontwikkeling van de website en de registratie vertraagd. Uiteraard gaat de conferentie gewoon door en we zijn als organisatie enthousiast met de voorbereiding daarvan aan het werk. Houdt u dus de nieuwsrubriek in de gaten.
InternationaalOver grote internationale conferenties gesproken. Dit is er een in Antwerpen, op vrijeschoolbeweging.nl aangekondigd. De hoofd- en ondertitel ontbreekt echter: Lichtbaken 19017-2017. Rudolf Steiners trinitaire denken: inspiratie voor nu en morgen.
Een speciale relatie heeft Nederland met Zuid-Amerika, o.a. door het Latijns-Amerikaans hulpfonds. Als voorbeeld noemen we in Argentinië de biologisch-dynamische boerderij “La Choza”, (130 ha), 60 km van Buenos Aires. Deze boerderij ligt in een regio waar 70% van de bevolking onder de armoedegrens leeft. Op dit terrein woont Maarten de Gans, geestelijke in de Christengemeenschap. Er wordt daar sociaalpedagogisch werk verricht. Het Latijns-Amerikaans Hulpfonds geeft steun aan het werk van de Christengemeenschap ter plaatse en op het hele subcontinent. Er is op “La Choza” onlangs een cultusruimte en woonruimte voor de geestelijke afgebouwd. Boven ziet u een viertal foto’s.
Behalve in onze eigen regio – of zoals dat in de Christengemeenschap wordt aangeduid het bewindsgebied Nederland-Vlaanderen – is de Christengemeenschap inmiddels aanwezig op alle continenten. Het grootste aantal regio’s met een eigen website vindt men in Europa. Buiten Europa vormen vaak hele continenten een regio. Naast de website van de regio zijn daar in de meeste gevallen ook de eigen websites van de gemeenten.
Hieronder vindt men de links naar de verschillende continenten. Via de internationale website kan men zien welke nieuwe regio’s of soms alleen gemeenten er bij komen. Mocht u op zoek zijn naar bijv. adressen van gemeenten van de Christengemeenschap in Europa of daarbuiten, dan kunt u deze via de onderstaande links terugvinden. Daarnaast kan men natuurlijk op de hoogte blijven van ontwikkelingen elders in de Christengemeenschap. Vrijwel iedere regio en daarbinnen iedere gemeente heeft zijn eigen nieuwsbrief met bijv. een overzicht van activiteiten, tijden wanneer de mensenwijdingsdienst plaatsvindt etc.
1. Europa
2. Noord-Amerika
3. Zuid-Amerika
4. Zuid-Afrika
5. Australië-Nieuw-Zeeland
6. Japan
7. Internationaal
Nieuw licht op mens en samenlevingOp de originele website is ook een eerdere, vertaalde voordracht van Peter Selg te vinden: Een licht in de duisternis van Europa. Zeer de moeite waard.
24 februari 2017 @ 19:30 - 26 februari 2017 @ 12:30
€ 125
Voor het eerst sinds héél lang wordt er in België opnieuw een internationale conferentie georganiseerd in verband met steinerpedagogie en antroposofie. Het was in 1917 dat Rudolf Steiner, na decennia van onderzoek, voor het eerst de drieledige constitutie van de mens beschreef (als bijlage bij zijn boek Von Seelenrätseln). Tevens was het in 1917 dat Steiner in de twee Memoranda die hij schreef naar aanleiding van het oorlogsgebeuren, voor het eerst gewag maakte van de sociale driegeleding. Tot slot was 1917 ook een belangrijk jaar waarin het werk aan de Mensheidsrepresentant begon.
Nu, 100 jaar later, willen de organisatoren van deze conferentie de impulsen van 1917 opnieuw oppakken en onderzoeken wat daarmee in de 21ste eeuw nog kan worden gedaan. Daartoe hebben zij eminente sprekers en werkgroepleiders uit binnen- en buitenland uitgenodigd.
De conferentie vindt plaats van 24 tot 26 februari 2017 in de school van de Volkstraat in Antwerpen. De vier hoofdvoordrachten zijn:
– ‘Het jaar 1917 in het leven en werk van Rudolf Steiner’ (Peter Selg)
– ‘De opvatting van de driegelede mens. De weg van Rudolf Steiner naar de publicatie hiervan in 1917’ (Tomáš Zdražil) zie zijn artikel ‘Moed-krachten en steinerpedagogie’.
– ‘De wereldsituatie van 1917 tot vandaag en de geboorte van de idee van de driegeleding van het sociale organisme’ (Albert Schmelzer)
– ‘De wording van de moderne mens in het spanningsveld van extremen. Rudolf Steiners werk aan de sculptuur van de Mensheidsrepresentant in de Eerste Wereldoorlog’ (Roland Halfen)
De voordrachten worden in het Duits gehouden maar consecutief naar het Nederlands vertaald. Elke deelnemer kan vier werkgroepen volgen – er is keuze uit twintig thema’s.
Voor snelle inschrijvers is er een voordeeltarief: 125 euro. Na 15 november betaalt men 145 euro voor de conferentie, inclusief twee maaltijden op zaterdag. Inschrijvingen gebeuren via het formulier op de website.
• organisatie: Antroposofische Vereniging in België
• contact: lichtbaken1917-2017@antroposofie.be
• contactpersonen: Werner Govaerts, Wilbert Lambrechts, Hilde Maas, Eliane Schuytjens
• meer info: www.lichtbaken1917-2017.be
En dan ook dit nog. Op 3 oktober fulmineerde Hugo Verbrugh op zijn weblog op De Ster Online tegen een opinieartikel die dag in ‘zijn krant’.
Een waarschuwende bijsluiter bij NRC Handelsblad van 3 oktober 2016Ja, wat nu nog? Is dit al voldoende? Of moet er meer komen? Het internationale nieuws heb ik nog niet eens aangeraakt... ik kan het dus niet hierbij laten, hoeveel doorzettingsvermogen het ook van de lezer vergt. Zoals dit nieuws, dat moet nog echt even:
Het gaat niet goed in de geneeskunde. Elke dag verschijnen wel berichten en commentaren die dat documenteren en illustreren. Soms verschijnt iets dat bovendien aantoont waardoor het niet goed gaat. Gisteren gebeurde zoiets in, of all places, het kwaliteitsdagblad NRC Handelsblad. Onder de titel ‘Homeopathie is veilig, het geloof erin gevaarlijk’ debiteerde Maarten Boudry (1984, Vlaams filosoof, professor in Gent) de zoveelste versie van het dertien-in-een-dozijn sleetse riedeltje over homeopathie.
‘Niets is onschadelijker dan een suikerbolletje of een paar druppels water, kundig geschud in een homeopathische fabriek’, schrijft hij [dat intussen steeds beter wordt aangetoond dat suiker wel degelijk schadelijk kan zijn, is hem kennelijk niet bekend]. ‘Een homeopathisch medicijn bevat geen enkele werkzame stof, dankzij de absurde verdunningsgraad [lang niet alle homeopathische preparaten zijn ‘absurd verdund’; de schier weergaloze zelfverzekerdheid van de auteur wordt slechts overtroffen door zijn onwetendheid en zijn povere argumentatie], en is daarom vrij van bijwerkingen.’ [dit is logisch-filosofisch een lege bewering; als een middel geen werking kan hebben, heeft dat ook geen bijwerkingen]
Dan gaat onze filosofische deskundige op de sarcastische toer: ‘Wat een verschil met reguliere geneesmiddelen!’ [zou hij ooit gehoord hebben van de intense volksverlakkerij inzake antidepressiva die aangetoond geen enkele werking hadden tegen depressie, maar wel ernstige bijwerkingen, waardoor de patiënten op grond van desinformatie op de bijsluiter gingen geloven dat ze een werkzaam middel kregen?] ‘Zullen we dan maar allemaal geschud water slikken, en ondertussen de Vereniging tegen de Kwakzalverij verbieden, in de hoop dat we het binnenkort allemaal gaan geloven ook? Wie wil immers niet van de weldaden van het placebo-effect genieten? Maar de illusie van homeopathie is minder onschuldig dan ze lijkt.’
En dan komt iets dat bedoeld lijkt als serieuze argumentatie. ‘De ene illusie volgt naadloos uit de andere. Idem voor de patiënt. De positieve ervaring met het ene suikerbolletje sterkt het vertrouwen in het andere. Homeopathie is niet schadelijk door wat erin zit, maar door het geloof dat wat erin zit, echt werkt. … Je kunt je geloof in homeopathie niet naar believen in- en uitschakelen, afhankelijk van de voor- en nadelen.’
De onwetendheid van de auteur is fabuleus. Homeopathie is in de wereld gekomen als laatste aflevering van een van de belangrijkste filosofische stellingen uit de geschiedenis: de zogeheten signatuurleer. Wie geleerd heeft goed te kijken, ziet overal in de natuur en de mens ‘tekenen’, signa, meervoud van signum. De Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984) heeft er een geweldig boek over geschreven. ‘Les mots et les choses (1966): ‘De woorden en de dingen’.
Die tekenen wijzen op overeenkomsten. Zo ziet de geschoolde arts in veel ziekten ‘tekenen’ die hij herkent van zogenoemde geneeskrachtige planten. Op grond daarvan meent hij dat extracten van die planten zouden kunnen helpen tegen die ziekten.
Of dat helemaal echt waar is, kan ter discussie gesteld worden. Niet ter discussie staat, dat (1) die signatuurleer serieuze filosofie is, en (2) heel wat ziekten vanzelf overgaan zodat ‘voorzichtig niets doen’ de beste ‘remedie’ is, en dat (3) inzicht in [en dat is iets anders dan geloof aan] het ziekteproces en in alles wat daarmee te maken heeft, de ‘remedie’ kan verstevigen.
Dat is een rationele uitleg van hoe het komt dat nu al ruim twee eeuwen lang generaties homeopaten wereldwijd succesvolle artsen zijn. Het is ontmoedigend om te moeten lezen hoe een nitwit van zulk formaat als deze Gentse filosoof aan mijn krant zulke wartaal kan slijten. Ik daag Boudry uit voor een openbaar debat over de quatsch waarmee hij onze kwaliteitskrant heeft opgezadeld. Dit stukje is een bijsluiter voor bij NRC Handelsblad van vandaag, 3 oktober 2016: ‘Pas op! De krant van vandaag bevat een groot artikel met levensgevaarlijke onzin van een zogenaamd deskundige filosoof’.
Hugo Verbrugh
Personelle Veränderungen in der Konferenz für Heilpädagogik und SozialtherapieWat ik echter hier alleen kan noemen, zijn de ontwerpen die Christian Clement elke keer op zijn website onder de noemer SKA-BLOG plaatst. Het gaat natuurlijk hierom, dat weet iedereen ondertussen wel:
Nach 21 Jahren wird Rüdiger Grimm seine Mitarbeit als Sekretär der Konferenz für Heilpädagogik und Sozialtherapie für Heilpädagogik und Sozialtherapie zum 31. Dezember 2016 beenden. Als neue Leiter der Konferenz für Heilpädagogik und Sozialtherapie und ihres Sekretariats wurden Jan Göschel, Bart Vanmechelen und Sonja Zausch berufen.
Dr. phil. Jan Göschel, geb. 1974 ist langjähriger Mitarbeiter der Camphill Gemeinschaft Beaver Run in den USA und Leiter der Camphill-Academy, einem Zusammenschluss der Ausbildungsstätten für Heilpädagogik und Sozialtherapie in Nordamerika. Nach seinem Studium der Psychologie und Waldorfpädagogik in Edinburgh und einem Sonderpädagogik-Studium in den USA wurde der gebürtige Deutsche in der Camphill Bewegung in Amerika tätig. Er ist langjähriges Mitglied im Internationalen Ausbildungskreis und Ausbildungsrat der Konferenz für Heilpädagogik und Sozialtherapie.
Bart Vanmechelen, geb. 1963, ist Direktor von «De Speelhoeve», einer Einrichtung für schwermehrfach behinderte Kinder in Belgien, die er seit mehr als zwanzig Jahren leitet. Er hat Psychologie in Belgien und Organisationsentwicklung in England studiert und ist seit vielen Jahren in der Anthroposophischen Bewegung und der Freien Hochschule für Geisteswissenschaft engagiert. Besonders hat er sich aktiv an der «Goetheanum Meditation Initiative» beteiligt. Bart Vanmechelen ist Generalsekretär der Belgischen Landesgesellschaft.
Sonja Zausch, geb. 1968, hat nach Ausbildungen als Bäckerin, Tänzerin und Eurythmistin und Jahren der beruflichen Arbeit im Bereich Tanz und Eurythmie den Weg in die Heilpädagogik und Sozialtherapie gefunden. Sie arbeitet an der «Emil Molt Akademie» in Berlin, einer Ausbildungsstätte u.a. für anthroposophisch orientierte Sozialassistenz und Heilerziehungspflege. Im Rahmen eines Masterstudiums an der Alanus Hochschule Alfter hat sie über Gruppeneurythmie in der Erwachsenenbildung gearbeitet. Ihr Interesse gilt insbesondere nonverbalen, in Bewegung stattfindenden Kommunikationsprozessen. Im deutschen Bundesverband anthroposophisches Sozialwesen «Anthropoi Bundesverband» ist sie Koordinatorin für den Fachbereich Berufliche Bildung und Mitglied des Bildungsrates.
Jan Göschel wird mit 50 Stellenprozenten, Bart Vanmechelen und Sonja Zausch werden mit jeweils ca. 20 Stellenprozenten mitarbeiten.
Die Konferenz für Heilpädagogik und Sozialtherapie ist das internationale Forum der Zusammenarbeit der anthroposophischen Heilpädagogik und Sozialtherapie, ihrer Verbände und Einrichtungen. Als runder Tisch führt sie Vertreterinnen und Vertreter aus fast 50 Ländern zusammen. Sie ist Teil der Medizinischen Sektion der Freien Hochschule Goetheanum. Die Konferenz für Heilpädagogik und Sozialtherapie unterhält ein Sekretariat in Dornach, das für die Koordination der internationalen Zusammenarbeit zuständig ist. Ihr Rechtsträger ist der gemeinnützige Verein «Fonds für Heilpädagogik und Sozialtherapie» mit Sitz in Dornach. Die Verabschiedung von Rüdiger Grimm und die Übergabe an die neuen Leitungspersonen findet bereits anlässlich der Internationalen Tagung für Heilpädagogik und Sozialtherapie «… und werdend mich ins Dasein prägen. Das Ich in Leib und Welt», sowie der Klausurtagung der Konferenz für Heilpädagogik und Sozialtherapie im Oktober 2016 am Goetheanum Dornach statt.
www.khsdornach.org
Impressum: Konferenz für Heilpädagogik und Sozialtherapie, Ruchti-Weg 9, 4143 Dornach, Schweiz, khs@khsdornach.org, www.khsdornach.org
Seit Herbst 2013 kommt beim Stuttgarter Wissenschaftsverlag frommann-holzboog die erste textkritische Ausgabe der Schriften Rudolf Steiners (SKA) heraus. Diese legt die Grundlagentexte der anthroposophischen Geisteswissenschaft zum ersten Mal in textkritischer Edition vor.Maar nu die weblog dus.
Steiners zentrale Schriften zwischen 1884 und 1910 werden in ihrer Textentwicklung durch die verschiedenen Neubearbeitungen hindurch verfolgt, im Rahmen von Steiners intellektueller Biographie kontextualisiert und hinsichtlich ihrer Quellen und Bezüge umfassend transparent gemacht. So wird ein neuer Editionsstandard für das geschriebene Werk Steiners gesetzt, welcher der wissenschaftlichen Auseinandersetzung mit der Anthroposophie eine bisher nicht vorhandene textuelle Grundlage schafft.
Entwurf zu einer Einleitung in Rudolf Steiners “Geheimwissenschaft”Zo, dan heb ik dat in ieder geval ook even genoemd. En eigenlijk hoort Lorenzo Ravagli hier ook bij. Ik had hem een hele tijd gevolgd, voor het laatst op 25 november 2014 in Waagstuk:
July 11, 2016
I. Rudolf Steiners Kosmogonie im Kontext religiöser, naturwissenschaftlicher und philosophischer Ursprungstheorien
Der idealistische Hintergrund der Kosmogonie Rudolf Steiners (Entwurf)
September 29, 2016
(Abschnitt II einer Einleitung zu SKA 8: Rudolf Steiners Schriften über Welt- und Menschheitsentwicklung: “Aus der Akasha-Chronik” und “Die Geheimwissenschaft im Umriss”)
Der theosophische Hintergrund der Kosmogonie Rudolf Steiners
October 8, 2016
Op 8 november publiceerde hij ‘1963 – Das Ende einer Ära’ in zijn serie over de geschiedenis van de Algemene Antroposofische VerenigingSindsdien heb ik zijn serie laten schieten. Enerzijds werd het gewoon teveel, anderzijds had hij zelf begrijpelijkerwijs liever dat men zijn teksten op zijn eigen website ging lezen. Er is intussen heel veel bijgekomen. En ook dat moet ik eens documenteren. Dus hierbij.
1963
1963 ging die lange Ära zu Ende, in der Albert Steffen maßgeblich die Geschicke der Anthroposophischen Gesellschaft bestimmt hatte. Über die Dauer dieser Ära kann man geteilter Meinung sein. [1963 | Das Ende einer Ära | Mehr ...]
1964
1964, im Jahr der Gründung der PLO, der Unterzeichnung des Bürgerrechtsgesetzes zur Aufhebung der Rassentrennung durch Lyndon B. Johnson – der die Nachfolge des am 2. November 1963 ermordeten Präsidenten John F. Kennedy angetreten hatte – und der Tonkin-Resolution, die den Eintritt der USA in den Vietnamkrieg vorbereitete, bahnte sich auch in der Führung der Anthroposophischen Gesellschaft ein Politikwechsel an. [1964 | Die Größe eines Wagnisses | Mehr ...]
1965
Dass die Aktivitäten der Haußer-Stiftung zumindest für Rudolf Grosse ein maßgeblicher Grund waren, sich mit der »Bücherfrage« zu beschäftigen – die sich bei ihm ab 1965 nachgerade zum beherrschenden Thema entwickelt zu haben scheint –, geht aus einem langen Brief hervor, den er Ende März 1965 an seinen Vorstandskollegen Herbert Witzenmann schrieb, der zu dieser Zeit nach einem leichten Herzinfarkt mit einer Lungenentzündung in einem Pforzheimer Krankenhaus lag. [1965 | Die Bücher Rudolf Steiners gehören ins Goetheanum | Mehr ...]
1966
Die »Erklärung« des Vorstandes zur Bücherfrage im Jahr 1965 erklärte oder klärte gar nichts, vielmehr war die durch sie hervorgerufene Verwirrung beträchtlich. Auch in den folgenden Jahren rangen unterschiedliche Positionen miteinander. Der Vorstand selbst war in dieser Frage gespalten. [1966 | Der Vorstand als spirituelle Emanation des Geisteslehrers | Mehr ...]
1967
Mitte der 1960er Jahre beschäftigte sich die anthroposophische Bewegung nicht nur mit der »Bücherfrage«. Im letzten Drittel des 20. Jahrhunderts nahm diese Bewegung einen bedeutenden Aufschwung. Dieser Aufschwung war auch durch die gesamtgesellschaftliche Entwicklung bedingt, durch die anthroposophische Kernthemen wie Menschenrechte, Emanzipation, Ökologie, ganzheitliche Heilweisen und Spiritualität auf die politische und kulturelle Tagesordnung gesetzt wurden. [1967 | Die Weihnachtstagung als ewige Aufgabe | Mehr ...]
1968
Am 14. Januar 1968 erschien im »Nachrichtenblatt« der Anthroposophischen Gesellschaft folgende Mitteilung: »Der Bücherverkauf am Goetheanum wird in Zukunft auch die durch die Nachlassverwaltung herausgegebenen Werke Rudolf Steiners in den Verkauf aufnehmen. Dieser Beschluss beendet einen seit vielen Jahren bestehenden, den Mitgliedern in seiner Verursachung bekannten Zustand. Dadurch werden Kräfte frei, die für die Weiterentwicklung der Anthroposophischen Gesellschaft und ganz besonders für die Verwirklichung der Hochschule eingesetzt werden können. [1968 | Ein Tag von weltgeschichtlich negativer Bedeutung | Mehr ...]
1968
Durch seinen Brief an den Vorstand vom 30. Januar 1968, in dem Witzenmann mitteilte, er könne »vorläufig« nicht mehr an dessen »Beschlüssen mitwirken und für diese keine Mitverantwortung« mehr »übernehmen«, hatte er sich eigentlich bereits aus diesem Gremium verabschiedet. Um so erstaunlicher ist es, dass es bis zum März 1974, also volle sechs Jahre, dauerte, bis eine endgültige Formel gefunden wurde, die diese Tatsache offiziell zum Ausdruck brachte. Es waren sechs quälende Jahre für alle Beteiligten, für die ganze Gesellschaft. [Anrufung der Toten, Aufruf an die Lebenden ...]
1969
Dass die Mitglieder der Anthroposophischen Gesellschaft nicht nur mit der Selbstdestruktion beschäftigt, sondern auch zu bedeutenden sozialen Leistungen imstande waren, zeigt ein Ereignis, das zu den deprimierenden Szenen der Generalversammlungen einen erfreulichen Kontrast bildet: die Gründung des Gemeinschaftskrankenhauses Herdecke durch Gerhard Kienle (1923-1983), das im November 1969 eröffnet wurde. [One giant leap ...]
1970
Im Jahr der US-Invasion in Kambodscha, der Gründung der RAF und des Arbeiteraufstandes in Polen, begann der Vorstandskonflikt der anthroposophischen Gesellschaft aus seiner Latenzphase zu erwachen, in die er im vorangegangenen Jahr eingetreten war. Aus der Sicht des übrigen Vorstandes war es nur konsequent, einem Mitglied, das an seinen Sitzungen nicht mehr teilnahm und dessen Gesamtverantwortung nicht teilen wollte, jene Funktionen zu entziehen, die es für die Gesellschaft und die Hochschule ausübte. [Getrübte Euphorie ...]
1971
Wie nicht anders zu erwarten, wurde die Generalversammlung der Anthroposophischen Gesellschaft am Karsamstag, dem 10. April 1971, zum Schauplatz des nicht länger zu ignorierenden Konfliktes um die künftige Rolle Herbert Witzenmanns. [Der Staub von zwanzig Jahren]
1972
Im Jahr 1972 steuerte der Vorstandskonflikt in der Anthroposophischen Gesellschaft auf einen Höhepunkt zu. Herbert Witzenmann war nicht gewillt, seine »Funktionen in Vorstand und Hochschule als ruhend zu betrachten«. [Auszug aus Ägypten]
1972
Nach dem dramatischen Höhepunkt des zweiten Verhandlungstages, dem Auszug Herbert Witzenmanns und eines Teiles der Mitglieder aus dem großen Saal des Goetheanum, verlief auch der dritte Tag der denkwürdigen Generalversammlung nach dem Muster eines kathartischen Prozesses, der zwischen Selbsterhöhung und Selbsterniedrigung, zwischen Erfolgserzählungen und Selbstzerfleischung hin und her schwankte ... [Dem Gewissen kann man keinen Zwang antun ...]
1972
Der vierte und letzte Verhandlungstag der Generalversammlung 1972, der auf Rudolf Steiners Todestag fiel (30. März 1925), stand im Zeichen der Abrechnung mit dem dissidenten Vorstandsmitglied Herbert Witzenmann und seinen Getreuen. [Es ist eine grenzenlose Qual gewesen ...]
1973
Will man erfahren, was die anthroposophische Gesellschaft und Bewegung in einem bestimmten Zeitraum beschäftigt, bieten sich die Mitgliederversammlungen an, die mindestens einmal im Jahr in der Regel zur Osterzeit stattfinden, und es dem neugierigen Auge des Historikers erlauben, durch die Berichte und aufgeworfenen Fragestellungen teilweise intimen Einblick in den Mikrokosmos dieser Weltanschauungsgemeinschaft, ihre Stimmungslage und ihr Selbstverständnis zu gewinnen. [Großkampf der Widersachermächte ...]
1973
Wie vielfältig und sozial folgenreich die Aktivitäten der »tätigen« Mitglieder der Gesellschaft waren, die laut Grosse oft mehrere Arbeitsfelder zu »beackern« hatten, geht aus den Berichten solcher Mitglieder am 19. und 21. April 1973 während der Generalversammlung hervor. [Die Anthroposophische Gesellschaft als Geistorgan der Menschheit ...]
1973
Auch in der Ansprache von Hagen Biesantz am Karsamstag, dem 21. April finden sich einige Versuche, das Bewusstsein der anthroposophischen Identität zu bestimmen. [Mysterienstätten und die Sehnsucht nach dem Geist ...]
1973
Das Epos von der anthroposophischen Weltbewährung war mit all diesen Erzählungen noch keineswegs an sein Ende gekommen. Am Nachmittag des Karsamstags stellten die drei Professoren Bernhard C.J. Lievegoed, Oskar Borgman Hansen und Emile Rinck die Lage der Dinge in Holland, Dänemark und Frankreich dar. [Mutter, Töchter und der Kampf am Jahrhundertende ...]
1974
Aufgrund einer merkwürdigen zeitlichen Koinzidenz wurden die beiden führenden Weltmächte des Kalten Krieges im Jahr 1974 von Enthüllungen heimgesucht, die den Glauben an die ihnen zugrundeliegenden Ideologien schwerwiegend erschütterten. [Die Opferhandlung Rudolf Steiners ...]
1974
All die religiösen Topoi, die Rudolf Grosse in seiner Eröffnungsrede zur Generalversammlung 1974 angeschlagen hatte, wurden in der folgenden Ansprache von Friedrich Hiebel, der stellvertretend für den Gesamtvorstand aus der allgemein-anthroposophischen Sektion der Hochschule berichtete, aufgegriffen, wenn nicht sogar gesteigert. [Der Ruf aus der Geisteswelt ...]
1974
Einblick in die globalen Aktivitäten der anthroposophischen Bewegung vermitteln auch für das Jahr 1974 die Länder- und Sektionsberichte der Generalversammlung. Sowohl in Großbritannien als auch in den USA stand ein Führungswechsel bevor. [Der Untergang des Abendlandes ...]
1974
1974 musste sich die Generalversammlung seit längerem wieder einmal mit Anträgen aus der Mitgliedschaft befassen, die sich interessanterweise beide auf das Selbstverständnis der Gesellschaft als soziale Körperschaft bezogen. [»Ohne Angabe von Gründen« ...]
1974
Aufschlussreich sind die Berichte, die am Abend des 7. April 1974 aus verschiedenen Ländern und der medizinischen Sektion gegeben wurden. Sie bezeugen, dass die anthroposophische Bewegung im sozialen und politischen Kontext Europas inzwischen unübersehbare Wirkungen entfaltete. [Ganz reale Widersachermächte ...]
1975
Die Vereinten Nationen hatten 1975 unter der Devise »Gleichberechtigung, Entwicklung, Frieden« zum Jahr der Frau erklärt. Ausgerechnet in diesem Jahr scheiterte die Reform des Abtreibungsparagrafen 218 im deutschen Strafgesetzbuch am Bundesverfassungsgericht [Prophete rechts, Prophete links und Weltkind in der Mitten ...]
1975
1975 jährte sich der Todestag Rudolf Steiners zum fünfzigsten Mal, Anlass zurück und voraus zu blicken. Die anthroposophischen Periodika und Institutionen würdigten dieses Ereignis in vielfältiger Weise [Ätherische Frühlingsfrische ...]
1975
Die Jahresversammlung der anthroposophischen Gesellschaft 1975 hatte zwei gewichtige Entscheidungen zu treffen, die ihre Entwicklung in den kommenden Jahrzehnten bestimmen sollten [Rudolf Steiners eigentliche Aufgabe ...]
1 opmerking:
http://www.henkhage.nl/blog/portretten/
Heel kleurrijke tronies en meer...
Een reactie posten